Narsist kişilik bozukluğu (NKB), bulgular ve şiddet aralığı bakımından en geniş kişilik bozukluğu tipidir. Tanı için ölçütler ve bozukluğun sınırları psikoloji alanında hala çalışılmaya ve tartışılmaya devam etmektedir. Kişilik bozukluğunun tanı çerçevesi belirlenmediği için dünyada görülme sıklığı üzerine bir veri yoktur.

Genetik faktörlerin yanı sıra çocukluk ve yetişme döneminde çevrenin etkisi ile bozukluk meydana gelmektedir. NKB olan bireyler genellikle başka kişilik bozukluklarına da sahiptir. Örneğin; anksiyete, duygudurum bozuklukları ve madde kullanımı gibi bozukluklar tedavi planlamasını ve sürecini karmaşık hale getirebilir.

Narsist kişilik bozukluğuna sahip bireylerde görülen ortak özellikler; empati yoksunluğu, bağlanma sorunları, benmerkezcilik, çıkar ilişkisine dayalı ilişkiler kurma, kimlik karmaşası gibi semptomlardır. Kişiye özel kapsamlı değerlendirme yapılarak tanı konulur ve tedavi planı oluşturulur. Kişinin kendini ve çevresini olumsuz etkileyen bu bozukluk, son yıllarda sosyal medya kullanımının artması ile insanlarda narsist eğilimi artırdığı düşünülmektedir.

 

Narsistlik Belirtileri Nelerdir?

 

Narsist Kişilik Bozukluğu Nedir?

Narsist kelimesi TDK tarafından “özsever” olarak öz-önem ve benmerkezci duygusu yüksek olan kişileri tanımlamak için kullanılmaktadır. Başka bir anlam olarak narsist kişilik bozukluğu; fiziki görünümü ile fazlaca ilgilenen, kendini beğenme seviyesi yüksek olan, kendi ile aşırı gurur duyarken diğer insanları küçümseyen karakterdeki temel özelliklere sahip bireyleri ifade eder.

Üzerinde en az çalışma yapılan bu kişilik bozukluğu yaygın olarak diğer psikiyatrik bozukluklarla birlikte görülür. Tedavisi zor olan bu kişilik bozukluğu diğer bozuklukların bir arada görülmesi ile tedavi sürecini daha zor bir hale getirmektedir. Net bir şekilde görülme sıklığı ortaya konmamış olsa da yapılan çalışmalar doğrultusunda nüfusun %0-6,2 arasında olduğu düşünülmektedir. Erkeklerde görülme sıklığı kadınlardan fazladır.

Narsist Kişilik Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?

Narsist kişilik bozukluğu diğer kişisel bozukluklara göre farklı belirtiler ile tanımlanabilir. Belirtiler oldukça farklılık gösterse de genellikle şu şekildedir:

  • Güvensizlik duygusu: Bireylerin çocukluk döneminde yaşadığı değersizlik ve sevgisizlik duygusu kişinin aşırı özgüvenli görünmesine neden olur. Aşırı özgüvenli olan bireyler temelinde güvensizlik duygusu taşır. Bazen abartı sevgi gösterirken bazen de karşısındakinin canını acıtabilir. Zamanla tutumu aşağılayıcı ve kibirli bir hal alabilir.
  • Kendini üstün görme: Narsist bireylerin en belirgin özelliği kendilerini toplumdaki insanlardan üstün görmesidir. Bu özelliğe sahip her birey narsist olmayabilir. Narsist kişilik bozukluğu olan kişiler kendilerine karşı aşırı hayranlık duygusuna sahiptir. Çevrelerindeki tüm bireylerin kendilerine karşı hayranlık duymasını beklerler. Bunun yanında abartı davranışlar, empati yoksunluğu, güç ve başarı odaklı yaşam anlayışı görülür.
  • Dış görünüşe önem verme: Narsist bireyler fiziki görünümlerine aşırı düzeyde önem verir. Bunun nedeni ise çevreleri tarafından sürekli dikkat çekmek ve hayranlık duyulmasını beklemektir. 
  • Başkalarını suçlama ve eleştirme: Klinik psikologlar tarafından narsist olarak tanımlanan bireyler kendilerini mükemmel ve hatasız olarak görmektedir.  En ufak eleştiriye bile tahammül edemez, suçu başkalarında ararlar. Çevresindeki bireyleri sürekli eleştirmeleri ve suçlamaları nedeniyle ilişkileri problemlidir.
  • Yakınlarına mükemmel görünme: Narsist kişiler arkadaşları ve yakın ilişki kurduğu bireylere kendilerini mükemmel, başarılı ve taksir edilen biri olarak gösterir. Kendilerine sevgi duyulması için manipülatif davranışlarda bulunurlar. Başarı konusunda aşırı hırslı başarısız olduğu durumlarda suçlayıcıdırlar. 
  • Pişmanlık duymama: Bu bireylere göre; pişmanlık duymak zayıflık ve küçük düşürücüdür. İlişkilerde emir veren bir tutum sergilerler. Agresiftirler, pasif agresif davranışlarla karşısındaki insana öfkelerini yansıtırlar. Pişmanlık duygusunu oldukça az yaşarlar.

Narsist Kişilik Bozukluğuna Neden Olan Faktörler Nelerdir?

Bir kişilik bozukluğu olan narsistin olmasına neden olan faktörler kesin olarak saptanmasa da biyolojik, psikososyal ve genetik etkilerle oluştuğu düşünülmektedir. Bireyin kendisi ve çevresini algılaması ile başlayan kişilik oluşumu kurulan çeşitli ilişkiler ile şekillenir. Aile, sosyal çevre ve iş ilişkileri ergenlik döneminde başlayarak gelişir. Bu süreçte başlayan kişilik bozuklukları psikolojik pek çok soruna yol açar. Bunlar şu şekildedir:

  • Biyolojik Etkenler: Biyolojik faktörlerin kişilik üzerindeki etkisi net olarak kanıtlanmamış olsa da narsist bireylerin tümünde görülen empati yoksunluğu sinirsel bağlantılarla ilişkilendirilmektedir.
  • Psikososyal Etkenler: Bireylerin gelişiminde ailenin rolünün yüksek olduğu, davranışların yetişkinlik dönemini etkilediği düşünülmektedir. Çocuğa karşı; aşırı değer verme, aşırı koruma, sinirli ve soğuk davranışlar sergileme gibi davranışlar yetişkinlik döneminde bireyin narsist kişilik bozukluğu yaşamasına neden olabilir. Çocuğu reddetme, ihmal ya da istismar etme de narsist olmasına yol açmaktadır.
  • Genetik: Narsist kişilik bozukluğu olan bireylerde genetik faktörlerin etkisi olduğu düşünülse de kesin sonuçlar yoktur. Genetik faktörlerin kişilik bozukluklarında etkisi yapılan çalışmalar doğrultusunda %60 etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kalıtsal faktörlerin etkisinin var olduğu sonucuna bu şekilde ulaşılmıştır. İkiz bireyler üzerinde yapılan çalışmalarda genetik faktörün etkisi %25-79 arasında olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Narsist Kişilik Bozukluğuna Nasıl Tanı Konulur?

Psikiyatrik rahatsızlıklardan biri olan narsist kişilik bozukluğu tanısı klinik psikologlar tarafından konulmaktadır. Bunun için yararlanılan kaynak; “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabı” dır. Kaynakta yer alan DSM- 5 kriterleri ile ilgili ortak görüş yoktur. Bunun nedeni klinik bulguların çok çeşitli olmasıdır. Tanı için uygulanan kriterler şu şekildedir:

  • Kendini aşırı düzeyde önemli ve üstün görme. Kayda değer olmayan başarılarını abartma.
  • Empati duygusundan yoksun olma.
  • İnsanların kendisine hayran olmasını bekleme.
  • Mükemmeliyetçilik, başarı ve güç konusunda sınırsız istek duyma.
  • Kendi çıkarları ve istekleri doğrultusunda diğer insanları kullanma.
  • Benzersiz ve özel bir insan olduğuna inanma. Statü bakımından yüksek ve özel olan insanlarla ilişki kurması gerektiğini düşünme.
  • En iyi şeyleri hak ettiğine inanma. İnsanların kendisine koşulsuz itaat etmesini ve her beklentisine olumlu davranış gösterilmesi isteme.
  • İnsanların kendisini kıskandığına inanma. Çevrelerindeki insanları kıskanma.
  • İnsanlara karşı davranışlarının kibirli olması ve küçümseyici tutum sergileme.

Narsist Kişilik Bozukluğu Hangi Yöntemlerle Tedavi Edilir?

Narsist kişilik bozukluğunda uygulanan ilk yöntem uzun süreli bir psikoterapidir. Bu kişilik bozukluğunda ilaç kullanımı öncelikli değildir. Narsist kişilik bozukluğuna farklı psikolojik rahatsızlıklar eşlik ediyorsa tedavi planlamasını ve uygulama sürecini güç hale getirebilir. Tanı konulmasına yönelik tartışmaların devam etmesi de süreci olumsuz yönde etkilemektedir. 

Narsist olan bireylerin kendilerini mükemmel görme eğilimi tedaviyi kabul etme ve sürece uyum sağlamakta zorlanırlar. Bu bakımdan süreci yöneten hekimlerin profesyonel olması, narsist birey ile empati kurması önemlidir. Klinik psikologla tarafından uygulanan çeşitli psikoterapi yöntemleri tercih edilebilir. Bunlar şu şekildedir:

  • Yapılandırılmış psikoterapi
  • Aktarım odaklı psikoterapi
  • Destekleyici psikoterapi
  • Diyalektik davranışçı terapi
  • Zihinselleştirme kaynaklı terapi
  • Şema merkezli psikoterapi

NKB tedavisinde ilaç uygulaması sınırlı düzeyde tutulur. İlaç kullanımı yalnızca kişinin çevresine riskli davranışları ya da farklı psikiyatrik bozuklukları varsa tercih edilir. Tedavi sürecinde önemli olan faktörler; tanı konulma süreci ve tedaviye başlangıç aşamasıdır. 

Narsistik Kişilik Bozukluğuna Sahip Olan Bireye Nasıl Davranılmalıdır?

Narsist kişilik bozukluğuna sahip olduğu bilinen bireylere karşı şu şekilde davranılması önerilebilir:

  • Sınırlarınızın net ve belirgin olmasına özen gösterilmelidir.
  • Bu kişiye kaybetme korkusu hissettirilmemeli, vazgeçilmez olduğunu belirten davranışlarda bulunulmamalıdır. Böyle hissetmeye neden olan faktörler belirlenmelidir.
  • Psikolojik ve duygusal bakımdan size zarar veren manipülatif davranışlara karşı dikkatli olunmalı, bu yaklaşım sınırlandırılmalıdır.
  • Narsist bireyi düzeltme, değiştirme ve yönlendirme gibi çaba içerisine girilmemelidir.
  • Kişinin egosunu besleyen yetersizlik ve suçluluk gibi duygular içerisine girilmemelidir. 
  • Olumsuz ya da olumlu hissetmenize yol açan davranışlar net şekilde ifade belirtilmelidir.