Kişilik bozukluğu, genel olarak yetişkinliğe geçiş çağında bireyin yaşamış olduğu deneyimler veya başka faktörlere bağlı olarak gelişen duygusal tepkileri ve sosyal etkileşimlerindeki bozuklardır. Bireyin davranışları üzerinde kalıcı etkileri bulunan travmalar veya düşünce bozuklukları gibi unsurlarla beslenen kişilik bozukluğu psikiyatrik bir hastalıktır.
Kişinin iş, eğitim ve sosyal hayattaki etkileşimlerini oldukça olumsuz etkileyen bu psikolojik hastalık, tedavi uygulamaları ile iyileştirilmezse zamanla daha kötü sonuçları doğurabilmektedir. Düşünce, davranış ve duyguları kapsayan kişilik bozukluğunun farklı farklı türleri ve türevleri bulunmaktadır. Paranoid, şizoid, antisosyal, narsistik kişilik bozuklukları gibi farklı şekilde kategorilendirilen bu kişisel psikolojik rahatsızlıklar belirli psikiyatrik uygulamalarla tedavi edilebilmektedir.
Duygusal istikrarsızlıklar, sosyal ilişkilerde sorunlar, duygusal olarak duyarsızlık gibi birçok farklı belirtileri olan kişilik bozukluğu sahiplerinin psikoterapi desteği alması gerekir. Hangi yaşta olursa olsun belirtileri gözlemlediğiniz durumda tedavi sürecinden etkili sonuç alabilirsiniz.
Kişilik Bozukluğu Nedir?
Psikolojik bir hastalık olan kişilik bozukluğu, bireyin mental sağlığında ve belirli duygu durumunda olan etkenler ile davranışlarında belirli bozukluklar olmasıdır. Genellikle genç yetişkinlik çağında belirginleşen bu psikiyatrik hastalık kadın ve erkek her yaşta belirli oranlarda görünebilir.
Dünya genelinde uzmanlarca kişilik bozukluklarının belirli tipik özellikleri değerlendirilmiş ve her biri farklı kategoriler altında toplanmıştır. Bu kategorilendirilen kişilik bozukluklarından birkaçı şunlardır:
- Paranoid bozukluk
- Narsistlik
- Borderline bozukluk
- Obsesif-kompulsif bozukluk
- Schizoid bozukluk
Her kişilik bozukluğu için farklı psikoterapi metotları takip edilmektedir. Bu açıdan hastalığı tedavi edecek psikiyatri veya psikoloji uzmanının kişilik bozukluğuna yönelik yaklaşım konusunda deneyim sahibi olması çok önemli olmaktadır. Örneğin terapide narsist bozukluğu olan bir hastaya empati gibi düşüncelerin kazandırılması gibi psikolojik metot ve süreçleri içerdiğinden tedaviyi veren uzmanın yaklaşımı bu alanda klinik tecrübeye sahip olmasını gerektirmektedir.
Kişilik Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Genel olarak kişilik bozukluğu birçok kategoride değerlendirildiğinden her davranış farklı bir psikolojik sorunun belirtisi olarak değerlendirilmektedir. Örneğin başkalarına karşı düşmanlık duygusu, gizlice insanları izleme gibi davranışlar paranoid kişilik bozukluğu belirtisi olarak değerlendirilirken, sosyal etkileşimlerden tamamen kaçınma ve duygusal ifadelerin eksikliği gibi davranışlar da schizoid bozukluk olarak tanımlanır.
Kişilik bozukluklarını kategorilerine göre değerlendirecek olursak:
-
Paranoid kişilik bozukluğu belirtileri:
- Başkalarına karşı güvensizlik
- Aşırı savunmacı tavırlar
- İnsanlara karşı düşmanlık duyguları
- Sürekli başkalarını suçlama
- Duygusal olarak soğuk davranışlar
-
Narsistlik belirtileri:
- Öz saygı eksikliği
- Kendini aşırı önemseme
- Başka kişileri küçümseme
- Empatinin çok düşük olması
- Başka kişileri kullanma
-
Borderline kişilik bozukluğu belirtileri:
- Öfkeden mutluluğa hızlı duygu değişimleri
- Ani öfke patlamaları
- Tehlikeli cinsel davranışlar
- Kendi kendini aşağılama, öz saygı eksikliği
- İlişkilerde aşırı bağlılık, saldırgan tavırlar
-
Obsesif-kompulsif bozukluk belirtileri:
- İşi eksiksiz bitirme, aşırı titizlik
- Kurallara takıntılı derecede bağlılık
- Her şeyde mükemmeliyetçi yaklaşım
- Eski eşyalara bağlılık, atılmasında duygusal tepkiler
- Zamana aşırı takıntılı olma
-
Schizoid bozukluk belirtileri:
- Sosyal etkileşimlerden kaçınma
- Duygusal olarak aşırı soğuk tutumlar
- Empati zayıflığı
- Yalnızlık, izole olabileceği belirli yerlere kaçınma
- İçe dönük davranışlar sergileme, dışa kapalılık
Kişilik Bozukluğu Neden Olur?
En yaygın çevresel etkenlere dayanan ve yetişkinlik döneminde duygu ve davranışlara yansıyan kişilik bozukluğu komplike gelişen psikolojik bir durumdur. Genelde çocukluk dönemlerinde yaşanan aile içi durumlar, istismar, kötü deneyimler gibi durumlara bağlı olabilen çevresel etkenler, ilerleyen yaşlarda sosyal etkileşimi etkilemektedir.
Ayrıca bireyin arkadaş çevresi ve yaşadığı toplumun kültürel etkilerine bağlı olarak da oldukça etkilenen mental gelişim evresi, duygu ve davranışları şekillendirebilir. Bunun dışında nörolojik faktörlerle de ilişkilendirilen insan psikolojisi, beyin kimyasındaki bazı farklılıklara bağlı olarak kişilik bozukluğu gibi semptomların gelişebileceğini savunmaktadır.
Kişilik bozukluğunun nedenleri şu şekilde sayılabilir:
- Çocukluk döneminde yaşanan travmalar (istismar, şiddet vb.)
- Ergenlik çağlarında yaşanan kötü olaylar (zorbalanma vb.)
- Toplumsal, sosyoekonomik veya ailevi baskılanma
- Hayat içinde yaşanılan duygusal travmalar
- Psikolojiyi etkileyen nörokimyasal faktörler
- Madde kullanımı, kumar gibi kötü bağımlılıklar
- Belirli nedenlerle sosyal hayattan izole bir yaşam
Bu faktörlerlerin herbiri psikolojik düzeyde kişilik bozuklarının temel taşını hazırlayabilecek potansiyelde durumlardır. Her kişide süreç farklı gerçekleşebilir, kimisinde çocukluk dönemi çok iyi olmasına rağmen ergenlik çağlarındaki kötü yaşantıları psikolojik bozukluğu oluşturabilir. Bu durumlar tek başına kişiliğin olumsuz olarak gelişimine etki edebildiği gibi bazı kişilerde olumlu bir kişilik geliştirmeye de sebep olabilmektedir.
Kişilik Bozukluğunda Tanı Nasıl Konur, Teşhis Yöntemleri Nelerdir?
Karmaşık ve belirli aşamaları içeren kişilik bozukluğu tanısı belirleme evresi psikiyatri veya psikoloji uzmanın belirli tetkikler yapması sonucu konmaktadır. Psikiyatri tedavi yaklaşımları uzmandan uzmana farklılık gösterdiğinden teşhis aşamasına yaklaşımlar da farklı olur. Bazı uzmanlar biyolojik tetkikler ile ilaçlı tedavi yöntemlerine yönelirken, bir başka uzman psikoterapi yaklaşımları ile hastalığı keşfetmeye yönelik yoğun sorularla sürecini yönetmektedir.
Kişilik bozukluğu tanısının aşamaları şunları içerir:
- Yüz yüze görüşme ve klinik değerlendirme
- Psikiyatrik ve psikolojik geçmişi inceleme, sorgulama
- Nörolojik tetkikler için laboratuvar testlerinin uygulanması
- Sosyal ilişkilerine yönelik duygusal tepkilerin değerlendirilmesi
- Mental sağlığını etkileyebilecek olay veya olayların keşfi
- Eşler arasındaki sorun varsa birlikte terapi alınması
Genel olarak tanı süreci psikolojik ve kişisel özelliklerin keşfine yönelik işlemleri içerdiğinden doğal bir akış takip edilmektedir. Yani önce tanışma süreci gerçekleştirilir, sonraki aşamalarda kişiliği kötü etkileyen durum ya doğrudan hastadan dinlenir ya da uzman bunu keşfetmek ve hastaya da göstermek için uygun aşamaları takip eder. Bu açıdan psikiyatride tedavi ile tanı aşaması birbiriyle oldukça ilişkili bir bütündür.
Tedavisi Nasıldır, Tedavi Yöntemleri Neler?
Biresel yaklaşımı içeren kişilik bozukluğu tedavisi, tamamen hastanın kişiliğindeki problemlere yönelik spesifik metotları içerir. Uzun vadeli psikoterapi uygulamaları ve gerekli görülürse ilaç takviyeleri ile hastanın kişilik probleminin üzerine giderek mental sağlığında bir denge yakalaması amaçlanır.
Tedavi sürecinde uygulanan yöntemler şu şekildedir:
- Konuşma terapisi (birebir, aile veya eşler arasında)
- Psikiyatrik ilaçlar ile kontrollü tedavi
- Sosyal etkileşime yönelik grup terapisi
- Destekleyici sosyal hizmetlere yönlendirme
- Hipnoterapi gibi psikanaliz teknikler
- İleri düzey hastalıklarda rehabilitasyon, somatik tedaviler
Psikoloji alanı birçok farklı yaklaşım ve metodu içerdiğinden bu sayılan tedaviler dışında daha birçokları sayılabilecektir. Örneğin genellikle obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu olan hastalarda iş terapisi yani diğer adıyla ergoterapi uygulamaları oldukça iyi sonuçlar vermektedir. Günlük hayat aktivitelerinde ve davranışlarında iyileştirme hedefinde olan ergoterapi kişinin en çok zorlandığı aktivitelerini simüle ederek bu durumu benimsemesini sağlar.
Sık Sorulan Sorular
Kişilik bozukluğu kendiliğinden düzelir mi?
Genellikle en yaygın ergenlik dönemi sonrası yetişkinliğe geçiş çağında etkileri hissedilen kişilikte bozukluk hafif belirtilere sahipse mental sağlığa yönelik çabalarla iyileşebilir. Ancak kişinin benliğini oldukça etkilemiş bir boyuta ulaşan kişilik problemi bir uzman müdahalesi ile tedavi edilebilir.
Kişilik bozukluğu nasıl başlar?
En sık çocukluk ve ergenlik yıllarındaki travmalara veya mental sağlığı kötü etkileyen duygusal yaşantılara bağlı gelişen kişilik bozukluğu, bu olaylar sonrası zihinsel sağlığın aşama aşama düşmesi olarak başlamakta ve gelişmektedir.
Kaç yaşında başlar?
Başlangıç olarak kişilik bozukluğu 10-14 yaşları olan ergenlik çağına veya çocukluk çağına kadar dayandığı düşünülebilir. Ancak insan bu çağlarda yaşananların travmasını ve psikolojik olarak olumsuz sonuçlarını ergenlik dönemi sonrası olan 20’li yaşlarında yaşamaktadır. Bu sebeple kümülatif olarak gelişen bu psikolojik problemin başlangıcından ziyade belirtilerine ve tedavisine yönelik aşamalara odaklanmak daha olumlu sonuç verecektir.
