Böbrek yetmezliği, vücutta birçok farklı görevi bulunan böbreklerin normal fonksiyonlarını yerine getiremediği bir sağlık sorunudur ve evreler halinde gelişim göstermektedir. Böbrek denilince ilk akla gelen fonksiyonu atık maddelerin temizlenmesi ve vücuttan atılmasıdır. Bunun yanı sıra vücuttaki sıvı dengesini düzenleme ve kan basıncına etkisi sebebiyle de oldukça önemli bir organ olan böbrek, belirli hatalı uygulamalara bağlı olarak görevini yerine getirmekte sorunlar yaşamaktadır.
Diyabet, yüksek tansiyon, böbrek iltihabına sebep olan hastalıklar, yaş gibi nedenlere bağlı olarak gelişen böbrek yetmezliği aşama aşama gelişir ve evrelerine göre belirtileri farklı olabilmektedir. Bu açıdan böbrek yetmezliği evrelerini anlamak ona uygun tedavi imkanını planlamak için kritik olmaktadır.
Genel olarak böbrek yetmezliğinin hafif olduğu ilk evreleri için diyaliz gibi tedavi uygulamalarından ziyade doktor kontrolünde diyet ve kan basıncını düzenlemeye yönelik sıvı alımı gibi süreçler olmaktadır. Bu yazımızda böbrek yetmezliği evreleri, gelişen bu evrelerin belirtileri, hangi tedavi yöntemlerinin uygulandığı gibi sorularınıza cevap bulabileceksiniz.
Böbrek Yetmezliği Neden Olur?
Genel olarak böbrek yetmezliği vücutta farklı sağlık sorunlarının komplike halde olması veya tek bir sağlık sorunun böbrek fonksiyonlarına zarar vermesi gibi sebeplerle oluşmaya başlamaktadır.
Böbrek yetmezliğine sebep olan faktörler arasında şunlar sayılabilir:
- Diyabet: Kan şekeri seviyelerinin yüksek olmasına sebep olan diyabet vücutta çeşitli sağlık sorunlarına da neden olur. Kan şekeri yüksekliği zamanla böbreklerin hasar görmesine ve böbrek yetersizliği sürecine zemin hazırlamaktadır. Bu sebeple diyabet hastalarının düzenli olarak sağlık kontrollerini yaptırmaları ve uygun tedavileri almaları başka hastalıkların gelişiminin de önüne geçmektedir.
- Yüksek tansiyon: Kan basıncını arttıran yüksek tansiyon böbrek damarlarını zedeleyebilir. Hasar gören böbrek damarları sebebiyle fonksiyonlarını yerine getirmekte sorunlar oluşmaya başlar. Ayrıca yüksek tansiyon vücuttaki elektrolit dengesini de bozabilir ve elektrolit dengesini sağlayan böbreklerin aşırı çalışması sonucu zayıflamasına sebep olur.
- İç iltihaplı hastalıklar: Böbrek dokusuna zarar veren iltihaplı iç hastalıklar böbrek fonksiyonlarında aksamaya ve yetersizliğe sebep olabilmektedir.
- Bilinçsiz ilaç tüketimi: Yüksek dozda veya doktor kontrolünde tüketilmeyen bazı ilaçlar doğrudan böbrek fonksiyonlarının bozulmasına neden olabilmektedir. Örneğin aşırı dozda ağrı kesici veya antibiyotik kullanımı böbrekte toksisiteye neden olabilmekte ve fonksiyonlarını yerine getirmekte aksamalara sebep olmaktadır.
- Böbrek taşı: İdrarda minerallerin birikmesi ve kristalleşmesi sonucu idrar yolunda oluşan böbrek taşı böbreklerin iltihaplanması ve fonksiyonlarının atıl kalmasına sebep olarak böbrek yetmezliğine neden olabilir. Böbrek taşı belirtileri ile karşılaşıldığında doğrudan uzman doktordan destek alınmalı ve tedavi sürecine başlanmalıdır.
Ayrıca bu faktörler dışında yaşlanmaya bağlı olarak vücut genelinde elastikiyet kaybı olduğu gibi böbrek damarları ve böbrek fonksiyonlarında da zayıflamalar oluşabilmektedir. Yaşlanma ile birlikte polikistik böbrek hastalığı gibi genetik faktörler de yetersizlik faktörleri arasında değerlendirilebilir.
Böbrek Yetmezliği Evreleri Nelerdir ve Nasıl Oluşur?
Vücutta kronik böbrek yetmezliği evreleri 5 aşamadan oluşmaktadır ve genellikle belirtilerine dikkat edilip uygun tedavi yapılmadığında ilerlemektedir. Böbrekteki yetersilik aşamalarını doğru tespit etmek tedavi ve gerekli müdahale ile gelişmesini durdurmaya yönelik önlem almayı sağlar.
Böbrek fonksiyonlarının çalışma yeterliliği genellikle Glomerüler Filtrasyon Hızı (GFR) temel alınarak gerçekleştirilmektedir. GFR böbreklerin idrar oluşturma hızının ölçümünde yararlanılan bir birimdir. Bu GFR parametresi, böbreklerin kanı ne kadar etkili bir şekilde süzerek atıkları ve fazla sıvıyı idrara çıkardığını gösterir.
Böbrek yetersizliği evreleri şu şekildedir:
- Evre: Hafif Böbrek Hasarı
- GFR 90 ml/dakika üzerindedir.
- Böbrek hasarı belirtileri genellikle görülmez.
- İdrarda protein veya kan tespit edilebilir.
- Gözle görünür belirtileri olmayabilir.
- Evre: Hafif Böbrek Yetmezliği
- GFR 60-89 ml/dakika arasındadır.
- Hafif böbrek hasarı belirtileri ortaya çıkabilir.
- İdrarda protein veya kan miktarı yüksek oranlardadır.
- Protein kaçağı ve mineral eksikliğine bağlı hafif halsizlikler.
- Evre: Orta Derecede Böbrek Hasarı
- GFR 30-59 ml/dakika arasındadır.
- Anemi, kemik hastalıkları gibi komplikasyonlar başlayabilir.
- Belirtileri arasında yorgunluk, idrar rengi ve idrar sıklığında değişiklik sayılabilir
- İştahta azalma, cilt renginde değişmeler ve eklemlerde halsizlik hissi de belirtileri arasındadır.
- Evre: Ağır Böbrek Hasarı
- GFR 15-29 ml/dakika arasındadır.
- Böbrekte ciddi fonksiyonel kayıp ve hasar söz konusudur.
- İlaç ve diyetle kontrol edilemeyen elektrolit dengesizlikleri
- Kemik ağrıları, ödem, hipertansiyon, kas krampları belirtileri arasındadır.
- Evre 5: Son Dönem
- GFR 15 ml/dakika veya daha düşüktür.
- Böbreklerin neredeyse tüm fonksiyonları kaybedilmiştir.
- Vücutta aşırı sıvı birikmesi, kana atıkların karışmasına sebep olur.
- Şiddetli yorgunluk, nefes darlığı, ödem, kan basıncında düzensizlikler gibi ciddi belirtiler.
- Tedavi olarak diyaliz veya böbrek nakli gibi işlemler uygulanmaktadır, hayati ve kritik bir durumdur.
Bazı kaynaklara göre 3. evre ile 4. evre böbrek yetmezliği bir kategori altında toplanır, bu sebeple böbrek yetmezliği 4 evre olarak maddelendirilebilmektedir. Ancak genel olarak aşamalar farklı gösterilse de belirtileri ve böbrek yetersizliği aşamaları bu özellikleri içermektedir. İlk evrelerde böbrek fonksiyonlarına bağlı belirtiler doğrudan anlaşılamadığından genel sağlık kontrollerini yaptırmak ve komplike hastalıklar varsa onlar için uygun tedavileri almak kritik öneme sahip olacaktır.
Böbrek yetmezliğinin son evresinde ne olur?
End-Stage Renal Disease (ESRD) yani son evre böbrek yetmezliği kritik bir evredir, diyaliz ve böbrek naklinden başka tedavi yolu mümkün değildir. Böbreklerin hasar görüp neredeyse tüm fonksiyonlarını kaybettiği bu evrede her müdahale hayati bir sonuç doğurabilecektir.
Beşinci yani son evre kronik böbrek yetersizliğinin sonuçları şunlardır:
- Kansızlık yani anemi görülmesi
- Sık sürelerle diyaliz tedavisi uygulanması
- Kalp sorunları, tansiyonun sürekli yükselmesi
- Üremiye bağlı baş ağrısı, mide bulantısı ve türev rahatsızlıklar
- Kemiklerde eklemlerde aşırı ağrılar
- Nörolojik rahatsızlıklar
Böbrek Yetersizliği Ne Zaman ve Hangi Evrede Tehlikelidir?
5 evreden oluşan böbrek yetmezliğinin en tehlikeli olan evreleri 3, 4 ve 5. aşamalarıdır. Henüz ilk evrelerinde idrar gibi tahlillerle farkına varılabilen böbrek fonksiyonlarında düzensizlikler tedavi edilmedikçe aşama aşama gelişmektedir. Tehlikeli olan 3, 4 veya 5. evrelere ulaşmış bir böbrek yetmezliğinin vücut genelinde birçok sağlık sorununu da beraberinde getireceği unutulmamalıdır.
Vücutta elektrolit ve sıvı dengesizliğine bağlı olarak ellerde, ayaklarda ödem oluşması, tansiyon yüksekliği, idrar rengi ve idrar sıklığında düzensizlikler, kas krampları, eklem ağrıları gibi belirtileri gözlemliyorsanız böbrek yetmezliğinin tehlikeli bir evresinde bulunuyor olabilirsiniz.
Böbrekte Yetmezlik Kaç Yıl Sürer?
Böbrek yetersizliğinin ilerleme süresi kişiden kişiye ve hastalığın oluşum koşullarına göre farklılık gösterir. Ayrıca hastalığın gelişim evreleri de kimi hastalarda 3 sene sürerken kimi hastalarda birkaç ayda olmaktadır. Hipertansiyon veya diyabet gibi sağlık sorunları olan hastalarda kronik böbrek rahatsızlığı yıllarca sürüp gelişimini hızlı sürdürebilmektedir. Bunun dışında bazı hastalarda da böbrek yetmezliği yıllar geçmesine rağmen ilk evrelerinde kalabilir.
Böbrek hastalığının gelişim evresi hangi aşamada olursa olsun genel sağlık kontrolleri ve erken müdahale hastalığın tedavisi için en kritik adımdır. İlk aşamalarda teşhis edilen böbrek yetersizliği uygun müdahalelerle kısa sürede tedavi edilebilmekte iken daha ilerlemiş aşamalarda diyaliz gibi müdahaleler gerekli olmaktadır.
